Quốc tịch Canada: Cải cách tôn vinh sự kết nối thay vì hạn chế bởi nơi sinh

Ngày 21/11/2025 đánh dấu bước ngoặt khi Đạo luật Quốc tịch Canada sửa đổi (Bill C-3) chính thức nhận được sự phê chuẩn Hoàng gia. Sự kiện này mở đường cho hàng chục nghìn trẻ em sinh ra ở nước ngoài – những người từng bị ảnh hưởng bởi giới hạn thế hệ – có cơ hội công nhận mối liên hệ thực chất của mình với Canada, thay vì chỉ đơn thuần bị đánh giá bởi nơi sinh. 

1. Quốc tịch Canada: bối cảnh ra đời của luật mới 

Ngày 21/11/2025, Bill C-3 – Đạo luật sửa đổi quốc tịch Citizenship Act (2025), đã nhận được hoàng gia phê chuẩn (royal assent), đánh dấu bước cuối cùng trong việc khôi phục công bằng và minh bạch cho các gia đình có con hoặc cháu sinh ở nước ngoài. 

Luật sửa đổi thiết lập một cách tiếp cận dựa trên “mối liên hệ đáng kể với Canada”, qua đó đảm bảo việc truyền quốc tịch Canada theo huyết thống phản ánh cả yếu tố công bằng gia đình lẫn sự tôn trọng với mối liên hệ thực chất với quốc gia.  

Dù đã được phê chuẩn, luật chưa chính thức có hiệu lực; thời điểm hiệu lực sẽ do Hội đồng Cơ mật quy định bằng lệnh riêng. Trong thời gian chờ đợi, biện pháp tạm thời tiếp tục hỗ trợ những người chịu ảnh hưởng từ giới hạn thế hệ đầu tiên. 

Dù vậy, sự thay đổi này là bước ngoặt lớn đối với hàng chục nghìn người đang sống ở nước ngoài nhưng có mối liên hệ với Canada nhiều năm qua song không thể yêu cầu quốc tịch Canada. Bài viết dưới đây giải thích chi tiết luật mới, điều kiện cấp quốc tịch, tác động đến gia đình, quy trình tạm thời, cũng như cách Canada đang định hình lại khái niệm quốc tịch Canada theo hướng hiện đại.

2. Vì sao Canada hiện đại hóa cách tiếp cận quốc tịch theo huyết thống 

Trong nhiều thập kỷ, chính sách Canada về quốc tịch Canada theo huyết thống là chủ đề phức tạp và gây tranh cãi. Các phiên bản trước của Citizenship Act chứa nhiều quy định loại trừ thiếu công bằng dựa trên giới tính, nơi sinh hoặc hoàn cảnh cha mẹ. 

Đạo luật quốc tịch đầu tiên ra đời năm 1947 phản ánh chuẩn mực pháp lý thời kỳ đó, nhưng nhiều quy tắc khiến người dân không biết mình có được coi là người Canada hay không. Nhiều trường hợp mất quốc tịch khi kết hôn với người nước ngoài, sống dài hạn ở nước ngoài hoặc không đáp ứng yêu cầu gia hạn. Ngoài ra, nhiều người chưa bao giờ nhận được quốc tịch Canada dù có cha mẹ hoặc ông bà là người Canada. 

Năm 2009 và 2015, chính phủ liên bang sửa đổi Citizenship Act nhằm giải quyết những bất công này. Hơn 20.000 cá nhân đã tìm đến chính phủ nhằm xin cấp giấy chứng nhận quốc tịch sau khi những người thuộc nhóm “lost Canadians” được công nhận. 

Tuy nhiên, các sửa đổi năm 2009 lại tạo thêm một rào cản mới: giới hạn thế hệ đầu tiên. Quy tắc này nêu rõ: công dân Canada sinh hoặc nhận con nuôi ở nước ngoài không thể tự động truyền quốc tịch cho con nếu con cũng sinh ở nước ngoài. Điều này dẫn tới hàng nghìn gia đình bị loại trừ pháp lý dù vẫn duy trì mối liên hệ sâu sắc với Canada. 

Nhiều trẻ lớn lên ở nước ngoài do cha mẹ làm việc, học tập hoặc cư trú tạm thời, nhưng vẫn gắn bó với văn hóa, giáo dục và bản sắc Canada. Đa số chỉ phát hiện rào cản khi nộp hồ sơ xin hộ chiếu, chứng nhận quốc tịch hoặc hợp thức hóa tình trạng. 

Giới hạn thế hệ đầu tiên gây khó khăn cho các gia đình có tính di chuyển cao, gia đình hai quốc gia, cũng như người Canada làm việc ở nước ngoài trong lĩnh vực nhân đạo, giáo dục hoặc ngoại giao. 

Tháng 12/2023, Tòa án Tối cao Ontario tuyên bố một số điều khoản của giới hạn thế hệ đầu tiên là vi hiến. Phán quyết nhấn mạnh luật tạo ra kết quả tùy tiện và không công bằng đối với con của người Canada chỉ vì hoàn cảnh thế hệ – điều mà họ không kiểm soát được. Chính phủ quyết định không kháng cáo, thừa nhận sự bất công không thể chấp nhận. 

Đến 2024–2025, chính phủ tiến hành xây dựng giải pháp lập pháp toàn diện. Bill C-3 – nay đã thành luật, là thành quả cuối cùng, định hình lại cách Canada công nhận quốc tịch Canada theo huyết thống.

3. Luật quốc tịch Canada mới thay đổi điều gì 

Luật mới tiếp cận theo hướng hiện đại, bao trùm nhưng vẫn bảo đảm tính liêm chính của quốc tịch Canada. Thay vì áp đặt giới hạn thế hệ, luật công nhận quyền truyền quốc tịch đối với trẻ sinh ở nước ngoài nếu cha mẹ là người Canada có mối liên hệ đáng kể với Canada. 

Luật thay đổi theo hai hướng: 

1. Khôi phục hoặc cấp quốc tịch cho những người lẽ ra đã có quốc tịch nếu không bị giới hạn thế hệ đầu tiên hoặc các quy định lỗi thời trước đây cản trở. 

2. Thiết lập quy tắc thống nhất cho tương lai, cho phép công dân Canada sinh hoặc nhận con nuôi ở nước ngoài truyền quốc tịch Canada nếu đáp ứng mối liên hệ đáng kể với Canada. 

Những cải cách này đảm bảo gia đình có mối liên hệ thực chất với Canada không còn bị phân biệt đối xử chỉ vì yếu tố sinh học hoặc lịch sử di chuyển quốc tế. 

3.1. Khôi phục quốc tịch cho những thế hệ trước 

Luật áp dụng hồi tố cho những người sinh trước khi quy định mới có hiệu lực. Bất kỳ ai lẽ ra đã là công dân Canada ngay từ khi sinh nhưng bị hạn chế bởi giới hạn thế hệ đầu tiên hoặc quy tắc lịch sử, nay sẽ được công nhận là công dân. 

Nhóm được hưởng lợi gồm: 

• Cháu của người Canada bị cản trở bởi quy định cũ 

• Người mất quốc tịch vì không đáp ứng yêu cầu gia hạn 

• Người Canada sinh ở nước ngoài có con bị cấm nhận quốc tịch chỉ vì cách tính thế hệ 

• Người có ông/bà là công dân Canada nhưng cha/mẹ bị ảnh hưởng bởi quy định phân biệt 

Việc công nhận không tự động về mặt hành chính: cá nhân vẫn cần xin giấy chứng nhận quốc tịch. Tuy nhiên, quyền pháp lý được xác định rõ ràng và nhất quán. 

3.2. Lộ trình mới dựa trên “mối liên hệ đáng kể” 

Đối với trẻ sinh hoặc nhận con nuôi ở ngoài Canada sau khi luật có hiệu lực, quy tắc thay đổi hoàn toàn. Công dân Canada sinh hoặc nhận con nuôi ở nước ngoài có thể truyền quốc tịch nếu chứng minh mối liên hệ đáng kể với Canada. Điều này thay thế cách tính thế hệ bằng kiểm chứng mối liên hệ thực tế. 

4. Điều kiện nhận quốc tịch Canada theo luật mới 

Chính phủ sẽ công bố quy định chi tiết khi luật có hiệu lực. Dựa trên nội dung hiện hành: 

4.1. Trường hợp sinh ngoài Canada trước khi luật có hiệu lực 

Bạn có thể đủ điều kiện nếu: 

• Sinh ngoài Canada trước khi luật có hiệu lực 

• Có ít nhất một cha/mẹ là công dân Canada tại thời điểm sinh 

• Từng bị loại trừ bởi giới hạn thế hệ đầu tiên hoặc luật quốc tịch cũ 

4.2. Trẻ sinh ngoài Canada sau khi luật có hiệu lực 

Trẻ có thể đủ điều kiện nếu: 

• Có ít nhất một cha/mẹ là công dân Canada khi sinh hoặc nhận con nuôi 

• Cha/mẹ đó: 

• Sinh hoặc nhập tịch tại Canada, hoặc 

• Sinh/nhận con nuôi ở nước ngoài nhưng có mối liên hệ đáng kể với Canada 

4.3. Mối liên hệ đáng kể 

Dựa trên tín hiệu ban đầu của Bộ Di trú Canada, mối liên hệ này có thể gồm: 

• Tối thiểu 1.095 ngày hiện diện tại Canada trước khi con sinh hoặc được nhận nuôi 

• Không cần liên tục, có thể tính thời gian cư trú tạm thời, thường trú hoặc thời gian là công dân Canada 

• Thời gian ở nước ngoài với tư cách crown servant hoặc người đi cùng cũng được tính 

Quy định mới loại bỏ bất công với gia đình nhận con nuôi từng sinh sống, làm việc ở nước ngoài. 

4.4. Người mất quốc tịch do yêu cầu gia hạn cũ 

Phiên bản cũ yêu cầu một số người sinh ở nước ngoài phải xin gia hạn trước tuổi nhất định. Người không nộp hoặc bị từ chối sẽ mất quốc tịch. Luật mới khôi phục quốc tịch cho những trường hợp mất quyền chỉ vì không đáp ứng yêu cầu gia hạn.

5. Biện pháp tạm thời trước khi luật có hiệu lực 

Dù luật đã thông qua, Bộ Di trú Canada chưa công bố quy trình chi tiết. Ngày hiệu lực sẽ được thông báo công khai. Trong khi chờ đợi, Bộ Di trú Canada áp dụng biện pháp tạm thời hỗ trợ đối tượng bị giới hạn thế hệ đầu tiên. 

Người bị ảnh hưởng có thể nộp hồ sơ thông qua: 

• Chứng nhận quốc tịch 

• Cấp quốc tịch theo diện nhận con nuôi 

• Cấp quốc tịch theo diện ngoại lệ 

Ứng viên có thể nộp bằng chứng về mối liên hệ của cha/mẹ hoặc ông/bà với Canada. Các hồ sơ nộp trong giai đoạn này sẽ tự động chuyển sang cơ chế luật mới khi có hiệu lực, không cần nộp lại. 

Kết luận 

Khi luật chính thức có hiệu lực, hàng chục nghìn gia đình từng bị “kẹt” trong cơ chế cũ sẽ có cơ hội tìm lại vị thế pháp lý đúng đắn. Đối với những người đang chờ đợi, biện pháp tạm thời từ Bộ Di trú Canada là cầu nối quan trọng. Về dài hạn, việc thay thế giới hạn thế hệ bằng mối liên hệ thực chất giúp duy trì ý nghĩa của quốc tịch Canada – một cộng đồng gắn kết, có trách nhiệm và tôn trọng nguồn gốc, dù sinh ra ở đâu trên thế giới. 

Quý khách hàng quan tâm và mong muốn tìm hiểu về cơ hội định cư Canada, vui lòng liên hệ đội ngũ AIMS Việt Nam theo hotline 088 640 2625 (TP.HCM), 088 888 6898 (HN), hoặc email vietnam@aims.sg.